آیین های شب یلدا
آیین های شب یلدا
در ایران کهن، چهار جشن در ماه دی برگزار می گردید. که اولین آن، نخستین روز دی،شب نخستین روز دی ماه، یاشب یلدا را جشن می گیرند، یعنی آخرین شب پاییز، نخستین شب زمستان، پایان قوس، آغازجدی و دراز ترین شب سال.که آیین های شب یلدا مختلفی دارد.
یلدا از نظر معنی معادل با کلمه نوئل از ریشه ناتالیس رومی به معنی تولد است و نوئل از ریشه یلدا است.
واژه یلدا به معنی ولادت است . ولادت خورشید ( مهر و میترا ) و رومیان آن را ( ناتالیس انویکتوس) یعنی روز ( تولد مهر شکست ناپذیر ) نامند
طبق سنت، خانواده های ایرانی در خانه های خویشاوندان سالمند خویش، اغلب پدربزرگ ومادربزرگ ها، گرد هم می آیند و بخش مهمی از شب را به خوش و بش و جشن گرفتن به همراه خوراکی های لذیذ می گذرانند.
در آیین های شب یلدا، اعضای خانواده با هم هستند و تمام شب را بیدار می مانند و از خود با آجیل و شیرینی و انار و هندوانه پذیرایی می کنند.
میوه های شب یلدا
انار که در بالای سبد میوه قرار می گیرد، یادآور چرخه زندگی،تولد دوباره و احیای نسل است. پوشش بیرونی انار نماد تولد و یا سپیده دم است، ودانه های قرمز روشن آن نشانه درخشش زندگی است
انار و هندوانه با رنگ سرخ نمایندگانی از خورشید در شب به شمار می روند. در این شب هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است. حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پُری آن،آینده می گویند
در خطه شمال و آذربایجان آیین های شب یلدا بر این است که در این شب خوانچهای تزیین شده به خانه تازه عروس یا نامزد خانواده بفرستند. مردم آذربایجان در سینی خود هندوانه ها را تزئینمی کنند و شال های قرمزی را اطرافش می گذارند. درحالی که مردم شمال یک ماهی بزرگرا تزئین می کنند و به خانه عروس می برند.
یلداوطلا
همراه با هدایایی خوراکی که برای این مراسم هست خانواده ها به رسم یادگار هدیه طلا نیز می فرستند که در سالهای اخیر این هدیه های طلا نشان و سمبل هایی از یلدا را نشان می دهد
آیین های شب یلدا در شهرهای مختلف
شیراز
سفره مردم شیراز مثل سفره نوروز رنگین است. مرکبات و هندوانه برایسرد مزاج ها و خرما و رنگینکبرای گرم مزاج ها موجود است. حافظ خوانی جزو جدانشدنی مراسم این شب برای شیرازیهاست. البته خواندن حافظ در این شب نه تنها در شیراز مرسوم است، بلکه رسم کلی چلهنشینان شده است.
همدان
همدانی ها فالی میگیرند با نام فال سوزن. همه دور تا دور اتاق می نشینند و پیرزنی به طور پیاپی شعرمی خواند. دختر بچه ای پس از اتمام هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن میزند و مهمان ها بنا به ترتیبی که نشسته اند شعرهای پیرزن را فال خود می دانند.همچنین در مناطق دیگر همدان تنقلاتی که مناسب با آب و هوای آن منطقه است در این شبخورده می شود. در تویسرکان و ملایر، گردو و کشمش و مِیز نیز خورده می شود که ازمعمولترین خوراکی های موجود در ابن استان هاست.
خراسان
در شهرهای خراسان خواندن شاهنامه فردوسی در این شب مرسوم است. یکیاز آیین های ویژه شب یلدا در استان خراسان رضوی و خراسان جنوبی برگزاری مراسم «کف زدن»است. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به «بیخ» مشهور است،در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام «تغار» میریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته ای از چوب های نازک درخت انار به نام«دسته گز» مایع مزبور را آنقدر هم می زنند تا به صورت کف درآید و این کار باید درمحیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف کند.
کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکرآماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده میشود. در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف ها با پرتاب آن به سویهمدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان میافزایند. استان اردبیل در اردبیل رسم است که خانواده ها شب یلدا دور هم جمع میشوند و تا پاسی از شب با هم شب نشینی می کنند.هنداونه.انار.پرتقال.تخمه.ماهی پلو و… از جمله خوراکیهایی است که
اردبیل
استان اردبیل مرسوم هست. خوراکی ها انار و هندوانه جزو مهم ترین ملزومات شب یلدا هستند. همچنین اجیل شب یلدا نیز در ایران طرفدار بسیاری را دارد
بوشهر
مردم استان بوشهر نیز همچون دیگر ایرانی‌ها، این آیین کهن را با رفتن به خانهبزرگ‌ترها می‌گذرانند. هندوانه در شب یلدا در بوشهر کاربرد زیادی دارد.
کردستان
در کردستان نیز مانند سایر مناطق کوهستانی ایران این آیین تاریخ کهنی دارد که به همان نام قدیمیش «شو چله» خوانده میشود آیین های شب یلدا و در شهر سنندج مرکز استان کردستان از قدیم اکثر خانه‌هاغذای دلمه و نان سنگک برای پذیرایی از مهمان‌ها آماده میکنند و این به صورت سنتیدر این شهر تبدیل شده‌است.
گلستان
در استان گلستان شب یلدا بسیار با اهمیت وگرامی داشته میشود. در این شب همه مردم به خانه پدر بزرگها و مادر بزرگها رفته وضمن دورهم‌نشینی پیرامون کرسی و خواندن فال حافظ و فردوسی خوانی و نَقل اندازی(داستانهای شفاهی) به خوردن تنقلات و میوه‌جات خصوصاً میوه‌های باغی و جنگلی ازقبیل هندوانه، انار، لیمو و پرتقال، ولیک و کندس و شیرینی‌هایی مانند مَت و کَسمَکمی‌پردازند و با خوردن و نوشیدن و شنیدن صحبتها و داستانهای بزرگترها، شب را به صبح می‌رسانندو معتقدند که صبح بعد از یلدا روز پیروزی خورشید بر سیاهی و تاریکی‌ها است.
خوزستان
مردم خوزستان تا سحر انتظار می‌کشند تا از قارون افسانه‌ای استقبال کنند.قارون در لباس هیزم‌شکن برای خانواده‌های فقیر تکه‌های چوب می‌آورد. این چوب‌ها بهطلا تبدیل میشوند و برای آن خانواده، ثروت و برکت به همراه می‌آورند. به خانه بزرگترها رفتهو دور هم جمع شده به شوخی خنده گذرانده، آجیل هندوانه انار شیرینی و خرما و لبو واش و شیرینی‌های مختلف از جمله خوراکی‌های این آیین کهن است.
گیلان
در گیلان هندوانه را حتماًفراهم میکنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگینمی‌کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد
ازگیل یکی دیگر از خوردنی‌هایی است که در این منطقه در شبیلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه میشود. در فصل پاییز، ازگیل خام را درخمره میریزند، خمره را پر از آب میکنند و کمی نمک هم به آن میافزایند و در خمرا می‌بندند و در گوشه‌ای خارج از هوای گرم اتاق می‌گذارند.
در گیلان درخانواده‌هایی که در همان سال پسرشان را داماد یا نامزد کرده‌اند آیین های شب یلدا است که طبقی برای خانواده نوعروس می‌فرستند. در این طبق میوه‌ها و خوراکی‌ها و تنقلات ویژه شب چله به زیبایی در اطراف آراسته میشود و در وسط طبق هم یک ماهی بزرگ (معمولاً ماهی سفید همراه باتزیین سبزیجات قرار می‌گیرد که معتقدند باعث خیر و برکت و فراوانی روزی زوج جدید وهمچنین سلامت و باروری نوعروس می‌گردد دردوره جدی و با پیشرفت زندگی و اضافه شدن تجملات به زندگی های امروزی همه خانواده ها برای مهم تر شدن این شب و ارزش گذاشتن بیشتر به نوعروس خود هدیه طلا را اضافه نموده و یادگاری ماندنی و ارزشمند عطا میکنند